خواص:

بعد از غذا، بهتر است خلال و مسواک کنیم. البته مسواکی که در سنت دینی به ما توصیه شده است و نه هر مسواکی. مسواک زدن از سنت های مؤکد در دین است، روایات بسیاری در فضیلت آن وارد شده و نشان می دهد که از قداست و اهمیت والایی برخوردار است. در وسائل الشیعه، در حدود 150 حدیث در مورد آن ذکر شده است. در تمامی کتب سنن و سیره پیامبر و ائمه اطهار صلوات الله عليهم مانند: حلية المتقين و مکارم الاخلاق و من لایحضرۀ الفقيه، فصل مجزایی را به مسواک اختصاص داده اند. در زیر مروری بر روایات وارده در باب مسواک می شود. تأکید آن قدر زیاد است که از پیغمبر(ع) رسیده که فرموده: «جبرئیل دائم مرا به مسواک توصیه کرد تا این که گمان کردم نزدیک است آن را واجب کند» و فرموده: «اگر برای امتم سخت نبود مسواک را بر ایشان با هر نماز واجب می نمودم».

روایات وارده درباره مسواک

آن از سنت های پیغمبران است دهان را پاک و پروردگار را راضی کنند.

حسنات را هفتاد برابر می کند 

ملائکه نزد آن شخص حاضر می شوند و از او خوشنود و به خاطر نوری که در او می یایند، با او مصافحه می نمایند.

مسواک موجب زیادشدن حافظه و عقل و فهم و فصاحت است

مرض و کرم دندان و فراموشی و وسوسه سينه را می برد.

دندان ها را سفید و پاک می نماید، درد آن ها را می برد، گوشت دندان را محکم می کند.

دهان را خوشبو می سازد و بلغم را کم کرده و قطع می کند.

چشم را روشن می نماید، تاری چشم و آب ریختن آن را از بین می برد.

بینی شیطان را به خاک می مالد.

اشتهای خوراک را زیاد می کند، معده را اصلاح می کند.

ملائکه او را هنگام بیرون آمدن از خانه همراهی می کنند و همه عرش برای او استغفار می کنند و روز قیامت، نامه عمل او به دست راست او داده می شود، حساب او را کم می کنند و نوشته می شود برای او به عدد هر مؤمن و مؤمنه ثواب، هزار سال و هزار درجه بلند می گردد.

درهای بهشت را برای او باز می کنند تا از هر کدام که بخواهد داخل می شود و درهای رحمت بر او باز شوند و از دنیا بیرون نمی رود تا جای خود را در بهشت ببیند و به انبيا اقتدا کرده و با ایشان داخل بهشت می شود 

هرکس هر روز مسواک نماید از دنیا نمی رود، مگر این که حضرت ابراهیم (ع) را در خواب دیده و روز قیامت در صف انبیا باشد و خداوند هر حاجتی از حوائج دنيا و آخرت داشته باشد، برآورده می کند و روز قیامت در زیر سایه خداوند و در بهشت رفیق حضرت ابراهیم (ع) و جميع پیغمبران باشد. 

هر کس روزی یک بار مسواک بزند، خداوند از او راضی می شود و بهشت برای او باشد.

کسی که روزی دو بار مسواک بزند، پس سنت پیغمبران را مداومت کرده و هر نمازی که بخواند، ثواب یکصد رکعت نماز برای او نوشته می شود و از فقر بی نیاز می شود. 

اگر مردم فواید مسواک را می دانستند، هر آینه آن را با خود زیر لحاف می بردند.

دو رکعت نماز بعد از مسواک زدن نزد خداوند محبوب تر از هفتاد رکعت بی مسواک است.

بلکه یک نماز بعد از مسواک، بهتر از نمازهای چهل شبانه روز بی مسواک است.

زمان و آداب مسواک

مسواک زدن قبل از وضو مستحب مؤکد است؛ تا جایی که آمده است: «مسواک یک قسمت از وضوست و وضو یک قسمت از ایمان». هم چنین مسواک برای هر نماز، مؤکد است. 

حضرت ختمی مرتبت (ع) هر شب سه مرتبه مسواک می فرمود: یک مرتبه قبل از خواب و مرتبه دوم، هنگام بیدار شدن از خواب و مرتبه سوم، قبل از این که برای نماز صبح به مسجد تشریف ببرند. 

ترک کردن مسواک مکروه است. حضرت صادق (ع) می فرماید: شب که از خواب بر می خیزی، مسواک کن تا ملک بیاید و دهان در دهان تو گذارد تا هر حرفی که از دهان تو در می آید، به سوی آسمان ببرد، پس دهان را به مسواک خوشبو کن» 

مستحب است معین نمودن پنج مسواک و نوشتن اسم هریک از نمازها بر یکی از آنها و قبل از هر نمازی به مسواک آن مسواک کردن چنان که حضرت امام رضا(ع) چنین می کرده است. مکروه است مسواک کردن در حمام و در خلا. مستحب است دعاهای وارده هنگام مسواک را بخواند. 

چرا چوب مسواک؟

اما مسواکی که در سنت سفارش شده، با مسواک های ما متفاوت است؛ مسواکی که در سنت دینی به استفاده از آن سفارش شده، ریشه درخت «اراک» است که در اصطلاح به آن چوب مسواک می گویند؛ اما برخی با این استدلال که این متعلق به گذشته بوده و اکنون شکل پیشرفته تر آن وجود دارد، به جای استفاده از چوب اراک، از مسواک فرچه ای و خمیردندان استفاده می کنند. در حالی که خواصی که در احادیث برای چوب اراک ذکر شده، در مسواک فرچه ای وجود ندارد. درست است که مسواک های ما هم دهان و دندان را پاک می کنند، اما مسواک های سنتی علاوه بر پاک کردن دندان ها، خاصیت هایی هم برای بدن دارد که ذکر شد. 

 در احادیث حدود سی خاصیت برای مسواک چوب اراک ذکر کرده اند که عبارتند از: افزایش عقل، جذب ملائک و دفع غم، رفع وسوسه قلب، رفع فقر از جمله خواص معنوی و بلغم زدایی، تقویت حافظه، استحکام لثه، افزایش نور چشم و... از جمله خواص مادی آن است. در حالی که هیچ یک از این خواص در مسواک فرچه ای وجود ندارد. مسواک فرچه ای صرفأ پاک کننده است و مزاج پلاستیک، سرد است، در حالی که طبق روایات، مسواک چوپ اراک دافع بلغم (سردی و تری) است و باید مزاج آن گرم و خشک باشد. به همین دلیل مقوی حافظه می باشد. علاوه بر این در روایات بر مسواک با چوب اراک به طور ویژه توصیه شده است.

روایت شده که پیامبر(ع) با چوب اراک مسواک می کردند و جبرئیل امر کرده بود که با این وسیله مسواک کنند. امام رضا(ع) می فرمایند: « بهترین وسیله ای که به وسيله آن مسواک می زنند، چوب اراک است، چون چوب اراک دندان ها را جلا می دهد، دهان را خوشبو می سازد، لثه ها را محکم و چاق می کند (گوشت لثه را می رویاند)، مسواک کردن دندان ها را از خراب شدن حفظ می کند. البته مسواک کردنی به دندان خدمت می کند که به اعتدال باشد، زیاده روی در آن، عاج دندان را می برد و موجب لغزش و ضعف ریشه های آن می گردد». 

در برخی روایات از چوب زیتون هم به عنوان مسواک صحبت به میان آمده است: «چقدر مسواکی که از چوب زیتون است، نیکو می باشد. زیتون درخت مبارکی است و دهان را پاکیزه می گرداند و فساد دندان را از بین می برد و مسواک زيتون، مسواک من و مسواک انبیای قبل از من می باشد». اگر چوب یافت نشود، به انگشت خود یا پارچه ای مسواک کند، مثلا اگر وقت نماز شب تنگ باشد، باید با انگشت مسواک کرد. حتی وارد شده که مسواک کردن با انگشت ابهام و سبابه هنگام وضو، مسواک محسوب می شود. علاوه بر چوب مسواک برای پاکیزگی دهان و پاک کردن لای دندان ها، به خلال ثبت سفارش شده است.